Życie oraz rozwój człowieka składa się z wielu faz i charakterystycznych dla nich elementów.

Będąc dziećmi, powoli przystosowujemy się do rzeczywistości, która nas otacza. W etapie dorastania próbujemy się do tej rzeczywistości dopasować, nierzadko przy akompaniamencie okresu buntu. W dorosłości obieramy wybraną przez siebie ścieżkę i sukcesywnie nią podążamy. Natomiast jesień życia stanowi formę odpoczynku po wielu latach intensywnej produktywności.

Wszyscy chcielibyśmy, by ten końcowy etap upływał nam i naszym najbliższym w spokoju, zdrowiu i radości. I, mimo że często dokładamy do tego jak największych starań, to bywa, że na tej drodze pojawiają się pewne trudności.

Na co powinien się przygotować opiekun osoby starszej?

Negatywne emocje i agresja w codzienności seniora

Każdy z nas na co dzień doświadcza całego wachlarza emocji — od radości po smutek. Seniorzy nie są wyjątkiem od tej reguły. Ich nastrój może być uzależniony od wielu czynników tj.:

• samopoczucie fizyczne,
• stan psychiczny,
• warunki atmosferyczne,
• sytuacja rodzinna,
• sytuacja materialna,
• strata współmałżonka,
• samotność,
• poczucie bycia niepotrzebnym,
• uzależnienie od czyjejś opieki.

Zdarza się jednak, że napływ negatywnych emocji, przeradza się w agresję seniora i przejawy złośliwości.

Rodzi się pytanie: czy to już agresja czy jednak jedynie gorszy dzień naszego seniora. Co konkretnie oznacza termin "agresja"?

Agresja osób starszych i jej rodzaje

Agresja to nic innego jak konkretne działanie, które ma na celu wyrządzenie komuś albo czemuś krzywdy psychicznej i/lub fizycznej. Warto zaznaczyć, że istnieją także zachowania autoagresywne (czyli nakierowane na nich samych).

Uwzględnia się różne rodzaje agresji. Dla seniorów najbardziej charakterystyczne są:

• agresja werbalną,
• agresja fizyczną,
• agresja seksualną.

Zachowania agresywne mogą także wiązać się z odmową wykonywania niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania czynności tj. zażywanie lekarstw, przyjmowanie jedzenia, a także zabrudzanie odzieży i pościeli czy bałaganienie.

W formie werbalnej osoba starsza kieruje w stronę swojego opiekuna wulgarne komunikaty, posługuje się przekleństwami. Może także złośliwie wypowiadać się o jego pracy czy też wyglądzie.

Agresję fizyczną senior przejawia podczas szarpania, bicia, plucia, gryzienia osoby sprawującej opiekę. Często też zdarza się też, że podopieczny rzuca przedmiotami.

Seksualna agresja u seniora może wiązać się z dotykaniem opiekuna w miejscach intymnych lub z wypowiedziami nacechowanymi seksualnie.

Przyczyny agresji seniorów

Zrozumienie jakie są przyczyny agresji osób w podeszłym wieku jest bardzo ważne i pomaga opiekunowi w radzeniu sobie z jej przejawami. Świadomość, co ją wywołuje, znacząco usprawnia i ułatwia codzienną opiekę, którą otaczamy swojego podopiecznego.

Najważniejsza jest świadomość, że źródeł tych incydentów należy doszukiwać się przede wszystkim w chorobach, na które cierpi podopieczny. To one są najczęstszą przyczyną złości i frustracji. Ponadto do przyczyn jej występowania można zaliczyć:

• uciążliwy i długotrwały ból, którego doświadcza osoba starsza,
• działanie niektórych leków,
• coraz słabsza samodzielność,
• choroba Alzheimera (i inne schorzenia np. demencja starcza),
• choroby somatyczne,
• demencja starcza,
• osłabienie zdolności intelektualnych, komunikacyjnych,
• osamotnienie w przypadku, gdy senior ma słabe kontakt z rodziną lub nie ma ich wcale.

Kolejna przyczyna pojawiania się agresji u osób starszych często związana jest z utratą sprawności i wynikającą z tego powodu frustracją. Sama świadomość osoby w podeszłym wieku, że potrzebuje opieki niemal non stop, również może niekorzystnie wpływać na jego stan. Warto też zaznaczyć, że z wiekiem narasta lęk seniora przed upływającym czasem oraz śmiercią.

Warto też zaznaczyć, że czasem źródłem agresji podopiecznego może być niewłaściwa postawa opiekuna lub błędy w codziennej opiece. Przykładem może tu być sytuacja, w której osoba opiekująca się seniorem traktuje go (zwraca się do niego), jak dziecko. W takich momentach sama obecność opiekuna może wzmagać agresję osoby starszej.

Ważne, by mieć to na uwadze i wystrzegać się takich zachowań — zminimalizuje to ryzyko występowania przejawów agresji i wpłynie na większy komfort codziennej współpracy.

Wiemy już, co konkretnie nazywamy agresją podopiecznego i poznaliśmy jej przyczyny. Pora, by dowiedzieć się, jak postępować w przypadku, gdy pojawiają się zachowania agresywne.

Jak radzić sobie z agresją u osób starszych?

Pierwszym krokiem zawsze powinna być kontrola lekarza, która wykaże, czy za taki stan rzeczy nie odpowiada jedna z chorób demencyjnych (i innych) lub zaburzeń, o występowaniu, których wcześniej nie wiedzieliśmy.

Gdy już wyeliminujemy z pomocą specjalisty przyczyny zdrowotne, można przejść do pracy na linii opiekun— senior. Na początek warto, by osoba sprawująca opiekę zrozumiała, że występowanie agresywnych zachowań nie może być stałym elementem w codziennym życiu obojga. Co następnie?

1. Unikanie narażania podopiecznego na kontakt z czynnikami, które wzmagają agresywne zachowania tj. nieporuszanie tematów, które wywołują większe emocje, pozbycie się lub ograniczenie kontaktu z przedmiotami wywołującymi stresowe sytuacje.
2. W momencie ataku agresji delikatnie, aczkolwiek stanowczo sygnalizować swoją reakcję za pomocą mowy ciała tzn. mieć wyprostowaną sylwetkę i jasno, ale spokojnym głosem komunikować, że zachowania te nie mogą mieć już miejsca.
3. Ważne jest stosowanie prostych komunikatów z prośbą o zaprzestanie stosowania agresji i artykułowanie ich w odpowiedni sposób, czyli stonowanym głosem oraz krótko i konkretnie. Wchodzenie w długie dyskusje z agresywnym seniorem raczej nie przyniesie zamierzonego efektu, a wręcz może wzmocnić problem.
4. Jeśli analiza sytuacji poprzedzającej wybuch gniewu sugeruje, że dobry efekt przyniesie pochwała lub docenienie seniora, to warto to zastosować. Być może problem leży w zaniżonej samoocenie podopiecznego. Warto podkreślić, że mimo obniżonej sprawności podopieczny ma w sobie mocne strony, które są bardzo wartościowe.
5. Jeśli senior pozostaje w kontakcie z rodziną lub znajomymi, to warto zachęcać go do kontaktu z nimi. Wsparcie ze strony bliskich ma bardzo dobry wpływ na jego samopoczucie.
6. W niektórych, skrajnych przypadkach konieczne jest zastosowanie odpowiednich leków, by ograniczyć agresywne zachowania. Będą to różne środki powiązane z konkretnym podłożem występowania takich zachowań np. w przypadku epilepsji, ulgę mogą przynieść farmaceutyki przeciwpadaczkowe, przy podłożu emocjonalnym — odpowiednio dobrane medykamenty.

W przypadku zaburzeń na tle emocjonalnym wskazana jest kontrola ze specjalistą zdrowia psychicznego.

Psychogeriatria wsparciem seniora w trudnych chwilach

Coraz częściej spotykanym zaburzeniem, które może dotknąć osobę starszą, jest depresja i inne zaburzenia nastroju. I to może być kolejna przyczyna, która może wzmagać agresję seniora.

Depresja w wieku podeszłym jest o tyle trudniejsza, że często osoby z najbliższego otoczenia seniora nie zdają sobie sprawy z tego, że może on na nią cierpieć. Wszelkie jej symptomy najczęściej przypisywane są innym czynnikom tj. zmęczenie czy współistniejące choroby.

Co gorsza, wiedza osób starszych na temat chorób i zaburzeń psychicznych nadal jest bardzo znikoma. Wynika to z faktu, że w toku ich życia niewiele się o nich mówiło i dla wielu był to trudny temat.

Mimo to warto w konstruktywny sposób podejmować rozmowy z podopiecznym na ten temat, gdy zauważamy wyraźną potrzebę skorzystania przez niego z porady psychogeriatry, psychoterapeuty, psychiatry czy psychologa.

Wdrożony proces psychoterapii może znacząco zahamować postępowanie zaburzenia i jednocześnie sprawić, że do tej pory trudna i niesprawiająca radości codzienność na nowo nabierze barw. Tym samym pozytywnie wpływając na kondycję bliskich seniora, a także samego opiekuna.

Opiekunie, nie zapominaj o sobie

Każda osoba, która ma doświadczenie w pracy w opiece nad osobami starszymi, wie jak trudna to bywa profesja — szczególnie pod względem psychicznym. Dlatego ważne jest, by w porę reagować na wszelkie odstępstwa od normy ze strony podopiecznych i by w kontrolowany sposób radzić sobie z ich agresją.

Po to, by w porę zahamować rozwój niektórych chorób lub zaburzeń i tym samym zniwelować możliwość występowania agresywnych epizodów ze strony osoby, nad którą sprawuje się opiekę.

A także po to, by zachować prawidłową higienę pracy i zadbać o własną kondycję psychofizyczną oraz bezpieczeństwo. Dobro każdej ze stron tej pięknej relacji jest szalenie istotne.