Dieta w cukrzycy

Warto zdawać sobie sprawę, że cukrzyca jest obecnie jedną z najczęściej diagnozowanych chorób. Nazywana jest nawet epidemią XXI wieku. Choruje na nią coraz więcej osób, zwłaszcza tych po 45 roku życia. Nieleczona może doprowadzić do wielu groźnych powikłań, a nawet przedwczesnej śmierci. Na czym polega ta groźna choroba o łacińskiej nazwie diabetes mellitus? Jakie typy cukrzycy wyróżniamy? Czego należy unikać w diecie cukrzycowej, a co może jeść cukrzyk?

• Cukrzyca zaliczana jest do współczesnych chorób cywilizacyjnych.
• To przewlekła choroba metaboliczna. Charakteryzuje się zbyt wysokim poziomem cukru we krwi, czyli hiperglikemią.
• Wyróżniamy klika typów cukrzycy: insulinozależną, insulinoniezależna, ciążową oraz cukrzycę o różnej etiologii.
• Dieta cukrzycowa powinna bazować na produktach o niskim indeksie glikemicznym.

Czym jest cukrzyca?

Jest chorobą charakteryzującą się znacząco podwyższonym poziomem cukru we krwi, czyli tak zwaną hiperglikemią. Stan ten wynika z zaburzeń w wydzielaniu insuliny, która jest hormonem umożliwiającym tkankom przyswojenie glukozy.

Cukrzyca wynika z podwyższonego stężenia glukozy we krwi, co jest najczęściej spowodowane nieprawidłowym lub niedostatecznym wytwarzaniem hormonu insuliny. Glukoza jest „paliwem napędowym” całego organizmu – to dzięki niej mamy energię do życia. Organizm osób chorych na cukrzycę nie potrafi regulować ilości tej substancji we krwi.

Odpowiednia dieta jest jednym ze sposobów ustabilizowania cukru we krwi, co pozwala na utrzymanie właściwego poziomu energii i zapobiega – tak częstemu w cukrzycy – gromadzeniu zbędnych kilogramów. Szczegółowy typ diety jest zależny od rodzaju cukrzycy, trybu życia, chorób towarzyszących i przyjmowanych leków, dlatego wszelkie zmiany w sposobie odżywiania warto wprowadzać dopiero po konsultacji z lekarzem lub dietetykiem.

Najistotniejsze w opiece nad seniorem cierpiącym na cukrzycę jest bardzo dokładne przestrzeganie zaleceń lekarza. Przede wszystkim tych związanych z dietą i wysiłkiem fizycznym. Cukrzyca to jedna z najpowszechniejszych chorób wieku starczego. Pełniąc rolę Opiekunki osoby w wieku zaawansowanym należy zdawać sobie sprawę, jak ważne jest podczas codziennych działań pilnowanie nawyków żywieniowych, zachęcanie seniora do ruchu, czy czuwanie nad stałymi godzinami snu, by podopieczny był wypoczęty. Bezwzględnie należy przestrzegać higieny, by nie doszło do zakażeń lub infekcji. Przy wysokim poziomie cukru we krwi, nawet niewielkie skaleczenie może się długo goić. Kompleksowe podejście do kwestii opieki stanowiło będzie istotny czynnik poprawy stanu zdrowia seniora chorującego na cukrzycę.

Cukrzyca w liczbach, czyli co dane mówią o tej chorobie?

Liczby nie pozostawiają złudzeń. W temacie cukrzycy rządowa strona Narodowego Centrum Edukacji Żywieniowej podaje następujące dane: "Obecnie choruje na nią ponad 420 mln ludzi na całym świecie. Wg danych epidemiologicznych w 2017 r. na cukrzycę chorowało co najmniej 2,5 mln Polaków (8%), a spośród wszystkich chorych ok. 20% nie jest świadoma tej choroby, więc łączna liczba chorych na cukrzycę w Polsce przekracza już 3 mln osób. Szacuje się, że najwięcej choruje osób w przedziale wiekowym 45-64 lat, co stanowi 36% wszystkich  chorych na cukrzycę. Jeśli dynamika wzrostu zachorowań utrzyma się na poziomie 3,7% rocznie, to do roku 2030 będzie chorowało w Polsce 4,2 mln osób, zaś łącznie z chorobami niewykrytymi może to być 5,25 mln".

Strona Narodowego Funduszu Zdrowia Małopolskiego Oddziału Wojewódzkiego podaje, że: "Aż 90% zachorowań dotyczy cukrzycy typu 2, której można zapobiegać!". Ta informacja jest kluczowa! Pełniąc rolę Opiekuna osoby starszej należy pamiętać, że profilaktyka ma ogromne znaczenie w procesie opieki. Czuwanie nad zdrowiem seniora jest powinnością Opiekuna.

Jakie są objawy cukrzycy?

Opiekując się seniorem warto zdawać sobie sprawę z tego, jak objawia się cukrzyca, by móc w porę zareagować i zasięgnąć porady lekarza. Cukrzyca rozwija się stopniowo, dlatego tak ważne jest bycie czujnym. Co powinno wzbudzić nasze podejrzenie, że podopieczny może chorować na cukrzycę?

1. Senność w ciągu dnia, zasypianie podczas wykonywania czynności.
2. Zmiany skórne będące trudno gojącymi się ranami.
3. Duży apetyt przy jednoczesnym nieprzybieraniu na wadze.
4. Drętwienie kończyn.
5. Nagła utrata masy ciała.
6. Ciągła suchość w ustach mimo odpowiedniego nawodnienia.
7. Częste oddawanie moczu (mogą pojawić się także moczenia nocne).
8. Redukcja masy ciała.
9. Zauważalne osłabienie organizmu.
10. Swędzenie skóry.

Jak zdiagnozować cukrzycę?

To niezwykle istotne by niezależnie od typu choroby zdiagnozować ją wcześnie. Dzięki temu możliwe jest wdrożenie odpowiednio wcześnie leczenia, a przede wszystkim zastosowanie właściwej diety. To właśnie dzięki diecie możliwe jest wpływanie za pomocą składu posiłków na poziom glukozy we krwi. Warto zaznaczyć, że wdrożenie właściwych działań zapobiega powikłaniom cukrzycy, które są niezwykle groźne, gdyż nieleczona stopniowo wyniszcza kolejne narządy i układy wewnętrzne chorych. Zalecenia dietetyczne powinny być więc restrykcyjnie przestrzegane.

Diagnozowanie opiera się przede wszystkim na tym, że lekarz zleca badanie krwi w kontekście poziomu glukozy. Warto podkreślić, że niekiedy choroba przebiega bezobjawowo, zatem aby uzyskać jednoznaczną diagnozę należy wykonać serię badań.

Oznaczenie stężenia glukozy powinno być wykonane na czczo. Zakłada się, że od ostatniego posiłku powinno minąć nie mniej niż 8 godzin. Badanie wykonuje się pobierając krew z żyły. Test, który wykonuje się gleukometrem może być formą kontroli dokonywanej przez pacjenta, ale nie stanowi on głównej podstawy do zdiagnozowania cukrzycy. Ważne, by wykonać badanie laboratoryjne. Istotne jest to, że u każdej osoby, która ukończyła czterdziesty piąty rok życia należy raz w ciągu 3 lat przeprowadzić badanie glikemii, by ustalić poziom cukru w organizmie.

Jakie typy cukrzycy wyróżniamy?

• cukrzyca typu 1 (insulinozależna) - wymaga stałego podawania insuliny. Najczęściej z tego rodzaju cukrzycą mamy do czynienia u dzieci i dorosłych poniżej trzydziestego roku życia. Jej przyczyną jest autoagresywny przewlekły proces zapalny. Komórki układu odpornościowego atakują wówczas komórki trzustki odpowiedzialne za wytwarzanie insuliny.
• cukrzyca typu 2 (insulinoniezależna) - nie wymaga dostarczania insuliny z zewnątrz. Ta forma choroby występuje w społeczeństwie najczęściej. Jest ona chorobą dziedziczną. Najczęściej występuje u osób po 40 roku życia lub znacznie starszych (stąd jej potoczna nazwa "cukrzyca starcza"). Często rozwija się u osób otyłych, dlatego w jej zapobieganiu tak ważne jest kontrolowanie prawidłowej masy ciała. Cukrzyca typu 2 początkowo przebiega bezobjawowo.
• Cukrzyca ciążowa - polegająca na nieprawidłowej tolerancji cukrów, mającej miejsce podczas ciąży. Jest zazwyczaj rozpoznawana między 24 a 28 tygodniem ciąży. Mija po porodzie, ale zalicza się ją do czynników ryzyka, które mogą u kobiety spowodować wystąpienie cukrzycy typu 2.
• Cukrzyca o różnej etiologii - może być spowodowana przez leki na przykład takie jak tiazydy, sterydy czy leki antypsychotyczne.

Najpowszechniejsza jest cukrzyca typu 2. Występuje ona u około 80-90% chorych. W tym rodzaju choroby insulina jest produkowana przez trzustkę, ale jest jej za mało lub organizm nie potrafi jej wykorzystać. W tej sytuacji dieta ma ogromne znaczenie, gdyż można nią regulować poziom cukru we krwi. Często samo wprowadzenie pewnych zwyczajów żywieniowych wystarczy, by przez wiele lat utrzymać wyrównany poziom choroby.

Zasady diety w cukrzycy insulinoniezależnej (typu 2).

Czy dietą można regulować poziom cukru? Tak, dieta dla cukrzyka jest kluczowa! Dlatego niezwykle ważny jest jadłospis dla cukrzyka. Regularne spożywanie posiłków jest istotną kwestią w przypadku osób zmagających się z tą chorobą. Zmiany nawyków żywieniowych są konieczne, by stan chorego nie pogarszał się.

• Najważniejszy jest odpowiedni dobór węglowodanów. Należy wybierać produkty bogate w węglowodany złożone (np. brązowy ryż, pieczywo z pełnego ziarna). Trzeba wykluczyć cukry proste i wysoko przetworzone. Zakazane są produkty takie jak: słodycze, napoje owocowe, gazowane, przekąski i produkty z białej mąki.

• Dieta cukrzycowa powinna zawierać produkty z dużą zawartością błonnika. Na przykład chleb razowy, grahamki, ciemne bułki z ziarnami. Pamiętajmy, że pełnoziarniste produkty zbożowe są nie tylko dobrym źródłem błonnika pokarmowego, ale także zawierają wiele witamin. Można jeść także płatki owsiane i zbożowe zarówno żytnie jak i gryczane, kasze – zwłaszcza gruboziarniste. Takie jak gryczana, jęczmienna oraz pęczak.

• Dużo warzyw! Ważny jest sposób ich przygotowania. Najlepiej warzywa jeść surowe lub ugotowane na półtwardo. Warzywa dozwolone to: awokado, brukselka, cukinia, cebula, cykoria, fasolka szparagowa, kiszona kapusta, ogórki, oliwki, seler naciowy, bakłażan, papryka oraz rzodkiew, szpinak.

• A owoce w diecie cukrzycowej? Czy wolno je jeść przy cukrzycy? Ostrożnie z owocami! Mimo wszystkich cennych składników, owoce zawierają spore ilości cukrów prostych, które mogą powodować niebezpieczne wahania glukozy. Zaleca się, aby na raz nie spożywać więcej niż 200 gram owoców. Najlepiej wkomponować je w większy posiłek. Do owoców dozwolonych zalicza się te, które nie zawierają zbyt dużo cukrów prostych. Wśród nich wymienić można: maliny, arbuzy, cytryny, jeżyny, melony, rabarbar, poziomki oraz grejpfruty. Dieta cukrzycowa nie powinna zawierać niektórych spośród owoców: bananów, winogron, śliwek, czereśni oraz mandarynek. Bezwzględnie wyeliminować należy też owoce suszone i kandyzowane.

• Uwaga na rodzaj i ilość tłuszczu! Trzeba redukować spożywanie tłuszczów zwierzęcych (masło, słonina, smalec) na korzyść roślinnych (oleje roślinne, oliwa z oliwek). Zaleca się ograniczenie spożycia mięsa wieprzowego, wołowego, baraniny i dziczyzny, a także produktów typu: pasztety, parówki, kiełbasy, mielonki, kabanosy. Wolno natomiast spożywać mięsa takie jak kurczak, cielęcina, królik, indyk.

• Na zakazanej liście jest tłusty nabiał, między innymi: żółte sery, serki topione, serki do smarowania, sery białe tłuste i półtłuste, feta, sery pleśniowe oraz sery typu mozzarella.

• Wskazane jest jedzenie ryb, ze względu na to, że zawierają kwasy tłuszczowe omega-3 i mają niewielką ilość węglowodanów.

Co na śniadanie dla cukrzyka? Żywienie w cukrzycy odgrywa kluczową rolę. Spożywanie posiłków jest więc istotne i nie bez kozery mówi się, że to śniadanie jest najważniejszym posiłkiem dnia. Wielu osobom śniadania, także te podawane seniorom, kojarzą się z płatkami owsianymi, gdyż po namoczeniu w mleku stają się miękkie i senior łatwo może je spożyć. Należy jednak pamiętać, że w diecie cukrzycowej płatki kukurydziane, a także płatki ryżowe i jaglane są zakazane. Można na śniadanie podawać jednak pełnoziarniste produkty zbożowe. W dobrze zbilansowanej diecie diabetyka powinno znaleźć się pięć porcji warzyw i owoców. Pamiętaj o tym podając posiłki podopiecznemu.

Jeśli kończą nam się pomysły na właściwą dietę, w dobie Internetu warto skorzystać z wiedzy innych. Zaleca się sprawdzanie haseł takich jak: "cukrzyca insulino niezależna dieta", czy po prostu "przykładowy jadłospis dla cukrzyka". Szczególną uwagę warto zwrócić na upodobania żywieniowe seniora, bo posiłki, które będą mu smakować, będzie on spożywał znacznie chętniej, dzięki czemu dieta cukrzycowa nie będzie dla niego uciążliwym elementem choroby. Co może jeść cukrzyk bez ograniczeń? Zawsze warto zachować umiar, ale głównym założeniem jest bazowanie na produktach o niskim indeksie glikemicznym.

Zapoznaj się także z poradami udzielanymi przez Opiekunkę, która zajmowała się podopiecznym z cukrzycą. Przeczytaj koniecznie tutaj!

Podsumowując, co jeść przy cukrzycy? Poznaj ogólne zasady w diecie cukrzycowej.

• Należy spożywać produkty bogate w węglowodany złożone. Zawartość węglowodanów ma znaczenie, gdyż przyjmuje się, że ich udział w diecie powinien wynosić około 45% całkowitej ilości energii.
• Wskazane jest włączenie do diety produktów z dużą zawartością błonnika.
• Trzeba redukować spożywanie tłuszczów zwierzęcych na korzyść tłuszczów roślinnych.

Jakie są czynniki zwiększające ryzyko wystąpienia cukrzycy typu 2?

• Przebycie cukrzycy ciążowej, która może mieć następnie związek z wystąpieniem cukrzycy typu 2.
• Przewlekłe oddziaływanie stresu na organizm człowieka.
• Zła dieta bogata w cukry.
• Otyłość sprawia, że cukrzyca insulinoniezależna może się pojawić.
• Brak aktywności fizycznej.
• Występowanie cukrzycy w rodzinie, w szczególności u krewnych pierwszego stopnia, czyli u rodziców lub rodzeństwa.
• Występowanie u pacjenta chorób układu sercowo-naczyniowego.
• Nadciśnienie tętnicze.
• Wiek powyżej 45 roku życia.

5 sposobów na zapobieganie cukrzycy. Jak się przed nią ustrzec?

Na koniec w formie podsumowania chcielibyśmy wyszczególnić kilka sposobów na zapobieganie cukrzycy, których stosowanie może pozwolić na cieszenie się dobrym zdrowiem.

1. Jak już podkreślaliśmy duże znaczenie odgrywają prawidłowe nawyki żywieniowe. Należy przede wszystkim zmniejszyć ilość węglowodanów oraz unikać w posiłkach cukrów prostych.
2. Ważna jest aktywność fizyczna podejmowana każdego dnia. Istotna w tym aspekcie jest systematyczność i sumienność w działaniu.
3. Ogromne znaczenie ma dobry jakościowo sen. Pamiętajmy, że to właśnie podczas snu organizm się regeneruje.
4. Zaleca się unikanie stresu. Dlaczego ma to duże znaczenie? Ponieważ kortyzol i adrenalina mają negatywny wpływ na metabolizm organizmu. Stanowi to więc zagrożenie w kontekście ryzyka choroby.
5. Ważne jest dbanie o prawidłową wagę. Przyjmuje się, że nadwagę ma aż 75% osób, u których rozpoznano cukrzycę typu 2. Jest to więc ważny czynnik ryzyka, a bezpośredni wpływ na niego ma dieta podopiecznego, za którą odpowiada Opiekunka troszcząca się o seniora. Wątki te są więc z sobą nierozerwalnie związane.