Czym są odleżyny i jakie działania profilaktyczne podejmować w tym zakresie?

Ostatnio rozmawiałam z Panią Agatą, której podopieczna w skutek postępującej choroby stała się osobą długotrwale unieruchomioną. Niepokoiło ją, że taki stan rzeczy może doprowadzić u podopiecznej do powstania bolesnych odleżyn. Często w rozmowach z Paniami Opiekunkami pojawiają się z ich strony pytania o to, jak zapobiegać powstawaniu odleżyn.

Długotrwały ucisk na poszczególne części ciała sprzyja niedokrwieniu, a to prowadzi do powstawania zmian skórnych o charakterze odleżyn. Mamy z nimi do czynienia u osób w wieku zaawansowanym, które są obłożnie chore. W związku z czym mają problem z poruszaniem się i nie mogą samodzielnie zmieniać pozycji ciała. Warto zaznaczyć, że wystąpienie odleżyn nie jest jednak zależne od wieku i może pojawiać u osób młodych, niezależnie od ich metryki.  Do przyczyn powstawania odleżyn zaliczyć na pewno można niepełnosprawność ruchową. Odleżyny pojawiają się bowiem u tych niepełnosprawnych, którzy ze względu na swój stan zdrowia spędzają dużą ilość czasu w łóżku. Występują niekiedy także u poruszających się na wózkach inwalidzkich, jeśli osoby te mają kłopot z regularną zmianą pozycji.

Ze względu na to, że leczenie odleżyn to długotrwały, niełatwy proces, warto poznać zarówno  przyczyny powstawania odleżyn jak i zasady profilaktyki odleżynowej, by w czasie sprawowania opieki nad osobą w podeszłym wieku wykonywać właściwe działania. Zapobiegać odleżynom można na kila sposobów. Warto je znać, by nieść pomoc i ulgę seniorowi, w tej bolesnej i trudnej dla niego sytuacji.

Czym są odleżyny?

To rodzaj ran (często otwartych) oraz owrzodzeń, które powstają z powodu długotrwałego nacisku na skórę, lub tarcia o nią jakiejś powierzchni. Do rozwoju odleżyn może dojść także, gdy na kończynę założony jest opatrunek gipsowy. 

Odleżyny to bolesne uszkodzenie skóry i głębokich tkanek. Są one ranami, które goją się długo. Wpierw pojawia się widoczne zaczerwienienie skóry. Gdy jednak kontrolnie dotknie się tego miejsca, w punkcie tym chwilowo zanika czerwona barwa. 

Z upływem czasu nawet przy nacisku czerwone miejsce nie znika, co oznacza, że doszło do uszkodzenia komórek. Odleżyny powstają w tym miejscu głównie ze względu na zaburzenia krążenia. Na początkowym etapie na skórze podopiecznego może pojawić się obrzęk, a nawet widoczne uszkodzenie naskórka lub pęcherz.

W kolejnej fazie zmiany chorobowe dotyczą już także tkanki podskórnej. Widać, że na dnie rany znajdują się żółte masy rozpadających się tkanek lub dostrzegamy czerwoną ziarninę. Z czasem, gdy dochodzi do pogorszenia stanu zdrowia, dno rany zawiera martwicze masy koloru czarnego. U pacjenta występują silne dolegliwości bólowe. 

W ostatniej fazie, w efekcie zakażenia organizmu, podopieczny zagrożony jest sepsą, gdyż  martwica obejmuje już nawet stawy i kości. Odleżyny najczęściej występują na pośladkach, łopatkach, w obszarze kości biodrowej, udowej oraz ogonowej. Pojawiają się też na potylicy, łokciach i piętach. Podczas pielęgnacji podopiecznego, to na te miejsca warto zwrócić szczególną uwagę.

Profilaktyka, czyli jak zapobiegać odleżynom?

Odleżyny u osób starszych pojawiają się najczęściej z powodu niemożności zmiany ułożenia ciała. Podejmując działania profilaktyczne, zapobiegające ich powstawaniu, należy przede wszystkim dbać o to, by podopieczny zmieniał pozycję odpowiednio często. Zalecanym jest, by dochodziło do tego minimum raz na dwie godziny. Wówczas nacisk na skórę w danym obszarze ciała się zmniejsza lub ustępuje i odleżyny nie powstają w tym miejscu.

Zapobiegać odleżynom można także na kilka innych sposobów:

1. Do rozwoju odleżyn przyczynia się wilgotność skóry, więc aby nie dochodziło do zmian chorobowych, warto pamiętać o dokładnym osuszaniu seniora po kąpieli ręcznikiem. Z analogicznych powodów ważne jest także osuszenie skóry i zmiana odzieży (jeśli jest wilgotna) w przypadku, gdy podopieczny spocił się znacząco (na przykład w efekcie gorączki).
2. Unieruchomiona osoba wymaga rehabilitacji ruchowej, która zapobiega powstawaniu odleżyn. Musi być ona dostosowana do stanu zdrowia chorego. Zwłaszcza na początkowym etapie powinna więc odbywać się pod okiem specjalisty.
3. Duże znaczenie ma oczywiście pielęgnacja skóry, polegająca na natłuszczeniu jej na przykład środkami na bazie wazeliny.
4. Ważne jest odpowiednie nawodnienie organizmu. Znaczenie ma więc, by osoby starsze piły odpowiednią ilość płynów: wody, herbaty, soków. Uelastyczni to ich skórę.
5. Znaczenie ma także dostęp świeżego powietrza, bo przewiewność sprawia, że skóra jest w lepszej kondycji. Zaleca się nie używanie gumowych podkładów materacowych, które często stosowane są w przypadku seniorów mających problem z utrzymaniem moczu i stolca. Jeśli opiekujemy się osobami z właśnie takimi problemami, należy pamiętać także o jednorazowych pieluchach, zmienianych bardzo regularnie, by nie dochodziło do podrażnień.
6. Bielizna zarówno pościelowa, jak i ta noszona przez podopiecznego, powinna być wykonana z naturalnego materiału bawełny, co jest ważne w kontekście ocierania skóry o nią.
7. W pielęgnacji osoby starszej należy używać niedrażniących środków myjących, najlepiej takich, których pH to 5 i pół.
8. Jako działanie profilaktyczne, wskazane jest delikatne oklepywanie odsłoniętych partii ciała. Ma to na celu poprawienie ukrwienia. Oklepywanie pozytywnie wpływa na tkankę podskórną. Pamiętać należy jednak, że nie można w ten sposób pobudzać miejsca wystąpienia ran i owrzodzeń.
9. Ważna jest także odpowiednio zbilansowana dieta W kwestii unikania odleżyn nie można zapominać o posiłkach bogatych w składniki mineralne. Mają one znaczenie w utrzymaniu prawidłowej kondycji skóry. W związku ze spadkiem apetytu, często występującym u podopiecznych w podeszłym wieku, istnieje ryzyko niedoboru składników. Osoby starsze znajdują się w tej grupie ryzyka, w związku z częstymi problemami z odżywianiem.

Leczenie odleżyn jest oczywiście ściśle uzależnione od stopnia ich zaawansowania. Pamiętajmy, że jest to temat każdorazowo do skonsultowania z lekarzem prowadzącym. Ważne jest jednak, by udać się do niego odpowiednio wcześnie, nim dojdzie do poważnych zmian na ciele pacjenta. Specjalistyczne opatrunki wykonywane są przez wykwalifikowany personel medyczny lub wyedukowaną rodzinę Podopiecznego.

Opiekun nie ma kwalifikacji i nie powinien zgadzać się na wykonywanie specjalistycznych opatrunków. Do zadań opiekuna należy natomiast to, co w tej kwestii najważniejsze – profilaktyka, która powinna być znana każdej osobie, która opiekuje się osobą starszą.

W przypadku zmian chorobowych warto przede wszystkim nabyć materac przeciwodleżynowy, który poprawi komfort życia seniora i przyspieszy gojenie się skóry, jeśli doszło już do znaczących zmian i zaczerwienień.

Miejmy na uwadze, że odleżynom łatwiej zapobiegać, niż je później leczyć. Przede wszystkim każdego dnia pamiętajmy o właściwych działaniach profilaktycznych, by do cierpienia seniorów z powodu pojawienia się bolesnych odleżyn nie doszło. Na koniec rozmowy podkreśliłam jeszcze raz Pani Agacie, że musi pamiętać o regularnym zmienianiu pozycji ciała swojej podopiecznej. To niezwykle ważne działanie profilaktyczne.